August Šenoa (1838, Zagrzeb – 1881, Zagrzeb) – pisarz, krytyk i tłumacz, przedstawiciel okresu protorealizmu, nazywanego również okresem Šenoi (Šenoino doba). Najczęściej tłumaczony na język polski w XIX wieku, a zatem w pierwszym okresie chorwacko-polskich przekładów, pisarz chorwacki. W 1880 roku ukazała się jego powieść pt. Złota dzieweczka, a następnie w 1890 r. powieść pt. Bunt chłopów (pod tytułem Rokosz włościański: kozacka powieść historyczna z XVI wieku). W XX wieku ponownie wydano obydwie powieści, ale w odwrotnej kolejności, najpierw w 1952 Bunt chłopów, a następnie w 1978 r. Córkę złotnika. W 1977 roku weszła na ekrany polskich kin film ekranizacja powieści Bunt chłopów pt. Anno Domini 1573 w reżyserii Vatroslava Mimicy. Drugi przekład powieści tej powieści, dokonany za pośrednictwem języka rosyjskiego przez Stanisława Artowskiego, jest ilustracyjnym przykładem tłumaczenia ideologicznego, takiego o jakim można przeczytać w roku 1984 Georga Orwella.
In practice this meant that no book written before approximately 1960 could be translated as a whole. Pre-revolutionary literature could only be subjected to ideological translation – that is, alteration in sense as well as language. (Orwell, 1984)
Słynna powieść G. Orwella wyszła w 1949 r., a więc w tym samym roku, w którym ukazał się rosyjski przekład Buntu chłopów. Polskie tłumaczenie powtarza rosyjskie redukcje oraz ideologizację oryginału. Jednak w Moskwie w 1955 roku wydano tę powieść ponownie i wspomniane redukcje zostały usunięte, a ideologizacja paratkestowa złagodzona.
Fragment pochodzi z książki Croatica:
„Książkę poprzedza niepodpisana Przedmowa. Stanowi ona typowy produkt swego czasu. Zaczyna się i kończy odwołaniem do współczesności, która dla „bohaterskiego ludu Chorwacji” jest „nocą Tity i Rankowicza”. Jugosłowiański przywódca został w niej przyrównany do jednego z negatywnych bohaterów dziewiętnastowiecznej powieści, szpiega, Šimuna Drmačicia. Przedmowa stanowi skrajny przypadek funkcji korekcyjnej, jakiej został poddany tekst oryginału i biografia Augusta Šenoi, który został przedstawiony jako przyjaciel Polski, sympatyk polskich komunistów. Podczas pobytu w Pradze miał się zbliżyć do polskiej emigracji.
»Byli to ludzie z obozu czerwonych, zaprawieni w walkach rewolucyjnych, ludzie związani z najbardziej postępowymi kierunkami politycznymi Europy. Szenoa serdecznie zaprzyjaźnił się z Polakami i na zawsze już zachował szczere uczucia dla Polski34.
Chorwacki pisarz został scharakteryzowany pod kątem ideologicznym i politycznym. Wprawdzie to przedstawiciel „drobnej burżuazji”, ale stwierdzono, że w tym czasie i tak była ona najbardziej postępową grupą polityczną. Poglądy Šenoi ukazane są jako naiwne:
»Jego drobnoburżuazyjne poglądy nie pozwalały mu na właściwe poznanie procesów historycznych, których rzeczywistego mechanizmu pojąć nie był w stanie. Ten typowo burżuazyjny demokrata nie może się zdobyć na stanowcze potępienie szlachty czy burżuazji jako klas wyzyskujących. Występuje tylko przeciw jednostkom i poprzez nie piętnuje zło i okrucieństwo. Do końca żyją w nim iluzje „ogólnoludzkiej sprawiedliwości”, dobra i pokoju. Źródła tych wartości widzi w religii katolickiej i we wrodzonych właściwościach człowieka. Podnosząc głos w obronie praw człowieka, Szenoa nie wzywa do walki, lecz do pogodzenia się klas, do ich pokojowej współpracy. I dlatego ulubione jego zdanie „wszyscy ludzie są braćmi” brzmi jak anachronizm w opisywanych przez niego samego obrazach walki klasowej«35. (Małczak 2013: 161-163).
Przekłady:
Šenoa A.: Złota dzieweczka. Powieść z dziejów Zagrzebia / Seljačka buna. Tłum. Bronisław Grabowski. Warszawa: J. Unger, 1880. (Dod. do Biesiady Literackiej nr 222)
Šenoa A.: Rokosz włościański: kozacka powieść historyczna z XVI wieku / Seljačka buna. Cz. 1-3. Tłum. Franciszek Waligórski. Wiedeń, Nakładca Franciszek Bondy, 1890.
Šenoa A.: Bunt chłopów / Seljačka buna. Tłum. z rosyjskiego (!) S. Artowski. Warszawa, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, 1952, 351 s. + 1 nlb., nakład 10 000 + 140 egz.
Šenoa A.: Córka złotnika: powieść historyczna z wieku XVI / Zlatarevo zlato. Tłum. D. Zdybicka. Kraków, Wydawnictwo Literackie, 1978, 254 s. + 2 nlb., nakład 10 000 + 283 egz.
